اشرف الملوک امینی (فخر الدوله)؛ زن نیکوکار قاجاری

اشرف‌الملوک امینی ملقب به فخر الدوله نهمین دختر مظفرالدین‌شاه و سرورالسلطنه و نوه عباس‌میرزا نایب‌السلطنه بود که در سال  ۱۲۶۱شمسی در اولین ماه پاییز در تبریز چشم به جهان گشود.
اشرف‌الملوک در سن چهارده سالگی با محسن خان امین‌الملک پسر علی خان امین‌الدوله ازدواج کرد. اشرف‌الملوک در ابتدا نامزد پسر خاله‌اش دکتر محمد مصدق بود و از آنجایی که با ازدواج با پسر خاله‌اش مخالف بود ازدواج با محسن خان امین‌الملک را قبول کرد. 

فخرالدوله ۹ فرزند به نام‌های حسین، غلامحسین، محمود، علی، محمد، احمد، ابوالقاسم، رضا و معصومه داشت که فرندش علی امینی فردی سیاستمدار و یکی از اعضای جبهه ملی بود او همچنین در زمان محمدرضا پهلوی نخست‌وزیر ایران بود. 

باهم بشنویم:

اپیزود دهم: فخرالدوله

زمانی که محسن خان امین‌الملک ملقب به امین الدوله خود را در امور سیاسی ناتوان دید و گوشه نیشینی را ترجیح داد فخردوله تصمیم گرفت خودش همسر و خانواده‌اش را اداره کند. فخر دوله زنی حسابگر بود به گونه‌ای که کلیه مخارج خانه، هزینه تحصیل و پوشاک فرزندان در یک چارچوب خاصی قرار داشت او به هریک از فرزندانش ماهیانه می‌داد حتی در زمانی که فرزندانش مستقل شده بودند. 

می‌گویند در زمانی که علی امینی وزیر دارایی بود برای دریافت مقرری ماهانه‌اش نزد مادر رفته بود، با کمال تعجب دید بابت حقوق سه ماهه او فقط دو هزار تومان واریز شده است و هنگامی‌که علت کاهش هزینه را از مادرش پرسید، فخرالدوله گفت:
 «یکی از مأمورین مالیه، شش هزار تومان از مستأجرین من رشوه گرفت، من آن پول را به مستأجر پس دادم و گفتم از حقوق تو که وزیر مالیه هستی کسر کنند تا بهتر بفهمی مردم از دست مأمورین جنابعالی آقای وزیر چه می‌کشند؟» 

زنان و نیکوکاری

فخر الدوله زنی فعال در زمینه سیاست و نیکوکاری بود و از همه امور کشور آگاه بود، به گونه‌ای که همسر و فرزندانش بدون مشورت با او اقدام به کاری نمی‌کردند. برای آشنایی بیشتر با این بانوی فعال و نیکو کار در ادامه همراه ما باشید. 

نقش اشرف‌الملوک فخرالدوله در سیاست

اشرف‌الملوک فخرالدوله با دیگر زنان عصر خود کاملا متفاوت بود او با سیاستمداران و سران کشور نشست و برخاست داشت. در زمان رضاشاه تنها اشرف‌الملوک فخرالدوله از خاندان قاجار در امور سیاست و دیپلماسی کشور فعالیت داشت.
چرا که فخردوله از امور آن دوره و روحیات غیر سیاسی برادر زاده‌اش احمدشاه قاجار کاملا مطلع بود و سعی کرد تا بین پهلوی و قاجار صلح و آشتی برقرار کند تا از افراد ایل محافظت کند.
این بانوی فداکار با زکاوت و میانجیگری هایش، از اعدام افراد مشهور سلسله قاجار جلوگیری کرد به طوری که می‌توان او را واسط بین سلسله قاجار و رضا شاه دانست. 

این شاهدخت قجری روابط نزدیکی با رضاشاه داشت و توانست او را با وجود این که برادر زاده‌اش احمد شاه را برکنار کرده بود بواسطه جسارت و زکاوتش تحت تاثیر قرار بدهد و نقشی هرچند اندک در سیاست ایران بر عهده داشته باشد. به گونه‌ای که رضاشاه گفته است که: قاجاریه یک مرد و یک نیمه مرد داشت، مردش فخرالدوله و نیمه مردش آغامحمدخان قاجار بود. 

دکتر "علی امینی" فرزند "اشرف الملوک امینی" نیز خاطره‌ای از اوایل سلطنت رضاشاه نقل می‌کند:
«روزی رضاشاه به قصد ملاقات با خانم فخرالدوله به خانه او می‌رود. در آن ملاقات از تحریکات و دست‌اندازی‌های شاهزاده‌های قاجاری در گوشه و کنار علیه سلطنت خود به فخرالدوله شکایت می‌کند. سپس فخرالدوله به رضاشاه اطمینان می‌دهد دست آنان را از این تحریکات کوتاه خواهد کرد. بعد از این ملاقات فخرالدوله شاهزاده‌ها را جمع کرد و آنان را از قدرت رضاشاه ترساند. وی سپس به دیدن رضاشاه رفت و به او گفت که خیالت از بابت قاجاریه راحت باشد» 

فعالیت‌های نیکوکارانه اشرف الملوک امینی

این شاهدخت قجری بانویی با ایمان و دوستدار اهل‌بیت و بسیار نیکوکار بود. اشرف‌الملوک فخرالدوله بار‌ها به اماکن قدسی و زیارتی اهل بیت در عتبات عالیات، مشهد و قم سفر کرد و همیشه برای رسیدن به حاجات خود علاوه بر تلاش‌هایش به اهل بیت متوسل می‌شد.
این بانوی نیکوکار از خرج کردن ثروت خود در امور خیریه هیچ مضایقه‌ای نکرد. از جمله اقدامات او در امور خیر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• اطعام و حمایت از خانواده‌های تهی‌دست و یتیم
• فراهم کردن جهیزیه برای دختران دم بخت
• تامین سرمایه اولیه راه اندازی کسب و کار برای پسران جوان
• مهیا کردن شرایط درس خواندن و طی کردن مراتب علمی برای جوانان بااستعداد و لایق
• ساخت مسجد امین الدوله
• ساخت چندین مدرسه (از جمله تاسیس مدرسه رشدیه) و بیمارستان اراضی خودش

او همچنین در املاکی که در کهریزک به او ارث رسیده بود استراحتگاهی برای سالمندان، از کار افتادگان و مریضان دارای ناتوانی جسمی و حرکتی ساخت که امروزه جزو بزرگ‌ترین مؤسسات یاری‌رسانی به این قشر محسوب می‌شود. 

این شاهدخت قجری نیکوکار در اواخر دوره قاجار ۷۸ دختر و پسر یتیم را تحت پوشش و حمایت خود قرارداد و به همراه گروهی از زنان خیرو نیکوکار در پرورشگاه که بعدها بنگاه خیریه بانوان نیکوکار نامیده شد، از این فرزندان یتیم و بی سرپرست حمایت می‌کرد. 

ساخت کارخانه قند کهریزک، پی ریزی اداره پست به سبک امروزی نیز با تلاش و برنامه ریزی‌های این بانو انجام شد. جالب است بدانید اولین بنگاه تاکسی رانی خصوصی ایران توسط این بانوی فعال و خلاق در تهران تاسیس شد. بانو فخردوله تمام تاکسی‌های این بنگاه را به راننده‌های تاکسی بخشید. تا جایی که تاج‌الملوک پهلوی در خاطراتش می‌گوید:
«همین خانم فخرالدوله آن موقع که تهران کوچک بود، نصف تاکسی‌های تهران را در تملک خودش داشت.» 

اشرف‌الملوک فخرالدوله همچنین تصمیم داشت یک موسسه بورس ملی نیز تاسیس کند که به دلیل برخی مشکلات، موفق به تاسیس این موسسه نشد. 

عوامل موثر بر مشارکت زنان در امور خیریه و مشارکت‌‌های اجتماعی

سرانجام بانوی سیاستمدار و نیکوکار

اشرف‌الملوک فخرالدوله در اواخر عمر فرزند بزرگ خود حسین را بر اثر یک اتفاق از دست داد و پس از این پیشامد بسیار غمگین و بی شوق بود و بیشتر وقتش را در باغ الهیه سپری می‌کرد و از ارتباط با دیگران خودداری می‌نمود.
بانو اشرف‌الملوک فخرالدوله در آخرین سفری که به نجف اشرف داشت یک آرامگاه در نجف خرید اما وصیت کرد تا بعد از مرگ او را در کنار قبر پسرش حسین در قبرستان ابن‌بابویه در شهر ری به خاک بسپارند. 

اشرف‌الملوک فخرالدوله ۲۹ ماه بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه دولت دکتر محمد مصدق، در تاریخ ۲۵ دی ۱۳۳۴ در سن ۷۳ سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت اما نام و یاد او به واسطه موقوفات و کارهای نیک و خیرش در قلب همه ایرانیان زنده است. این بانوی فداکار و نیکوکار حتی وصیت کرده بود برای او هیچ مجلس ختمی برگزار نشود و تمام مخارج آن صرف امور خیریه گردد.