"جبار باغچه‌بان" یکی از بزرگان آموزش کودکان و ادبیات فارسی است. اقدامات و تلاش‌های بسیار این مرد سبب شده است تا از او به عنوان یکی از سردمداران ادبیات و آموزش کودکان نام برده شود.
سراسر زندگی باغچه‌بان سرشا از عشق به کودکان و کار خیر است. در این مقاله از مجله نیک آوا قصد داریم به معرفی شخصیت این بزرگ مرد و بیان اقدامات او بپردازیم. پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مقاله ما را همراهی کنید. 

جبار باغچه‌بان که بود؟

زندگینامه درخشان و پرچالش جبار باغچه بان علاوه بر ارزش تاریخی، اطلاعاتی سراسر پند برای کسانی است که علاقمند به نیکوکاری و کار نیک هستند. در ادامه زندگی نامه این بزرگ مرد را در سه بخش تقدیم نگاه شما خواهیم کرد. 

جبار عسگرزاده یا همان باغچه بان از بزرگان آموزش و پرورش دوران معاصر ایران است که در سال 1264 شمسی در شهر ایروان ارمنستان چشم به جهان گشود. پدر جبار عسگر نام داشت و پیشه‌اش معماری و شیرینی پزی بود.
عسگر در نقل داستان‌های شاهنامه و روایت‌های کهن تبحری ویژه داشت. نقل است که مادربزرگ جبار نیز زنی شاعر بود و دستی نیز در طبابت داشت.
پدربزرگ جبار اصالتی تبریزی داشت و سالها قبل از تولد او به ارمنستان مهاجرت کرد، بنابراین باغچه بان اصالتی ایرانی دارد. جبار در کودکی تحصیلات خود را به صورت سنتی و مکتب خانه‌ای آغاز کرد و هم زمان نزد پدرش به کار و فعالیت مشغول بود.

تحصیلات باغچه‌بان

جبار در سن در ۱۵ سالگی به علت مشکلات مالی و برای گذران زندگی مجبور به ترک تحصیل شد. در این زمان او تنها نزد پدرش به معماری و شیرینی پزی مشغول بود و همزمان به صورت پنهانی به دخترانی که قصد تحصیل علم داشتند، آموزش می‌داد.
مدتی بعد جبار به عنوان خبرنگار روزنامه و طنز‌نویس فعالیت خود را آغاز کرد و پس از مدتی مدیریت مجله فکاهی، لک لک ایروان را به عهده گرفت.

آموزگاری

سال پایانی جنگ جهانی اول بود که عسگر زاده به ترکیه مهاجرت کرد و در سال 1298 همزمان با شکست دولت عثمانی همراه با آوارگان جنگ به کشورش ایران بازگشت.
پس از گذراندن شرایط دشوار قحطی و بیماری که در آن زمان گریبان گیر مردم ایران شده بود، به شهر مرند آذربایجان رسید و اموزگار مدرسه‌ای در این شهر شد. 

پس از مدتی جبار به تبریز نقل مکان کرد و در آنجا نیز حرفه آموزگاری را ادامه داد. خلاقیت و تجربه جبار در این سال‌ها سبب شد تا او روش آموزش جدیدی را برای آموزش دانش‌آموزان آغاز کند.
باغچه‌بان ابتدا کودکستانی در تبریز دایر کرد و نام آن را باغچه اطفال گذاشت. او در سال 1303 اقدام به تاسیس مدرسه ناشنوایان کرد که این اقدام او با مخالفت‌های بسیاری روبرو شد.
باغچه بان در تمام سال‌های عمر خود فعالیت‌های سودمندی در راستای کمک به آموزش کودکان و به خصوص کودکان ناشنوا انجام داد.

باهم گوش کنیم:

نهمین قسمت پادکست نیک‌آوا با موضوع «جبار باغچه‌بان»

ویژگی‌های شخصیتی جبار باغچه‌بان و اهداف او

هنگامی که در تاریخ فرهنگی معاصر تورق می‌کنیم، نام جبار باغچه بان به عنوان آموزگار و نیکوکاری ارزشمند همچون ستاره‌ای در میان تلاش گران عرصه فرهنگی این قرن می‌درخشد.
این فرد را مظهر خلاقیت، دلسوزی و تلاش توصیف کرده‌اند که در طول عمر ارزشمند خود نهایت تلاشش را برای بهبود کیفیت آموزش کودکان این مرز و بوم انجام داد. اندیشمندان بر این باورند که باغچه بان نخستین کسی است که به کودک از دریچه‌ای دیگر نگریست و او را به عنوان انسانی مستقل درنظر گرفت.

این آموزگار در طول حیات خود اقداماتی در زمینه کودکان و به خصوص کودکان کرولال انجام داد که تا آن زمان کم سابقه و یا حتی بی‌سابقه بودند.
باغچه‌بان از جمله پیشگامان عرصه ادبیات و کتاب کودک بود که علاوه بر زمان خود بر پیشرفت کودکان نسل‌های بعدی خود نیز تاثیر شگرفی برجای گذاشت.

در خصوص فروتنی و شخصیت والای باغچه بان همین بس که در کتاب زندگینامه خود نگاشته است: با داشتن ۵۴ سال سابقه فرهنگی و شرکت در امور خیریه و اجتماعی هرگز شایسته نمی‌دانم که به زحمات و رنج‌های خود نام خدمت به جامعه را بدهم.
در تنهایی، هنگامی که گذران حیات خود را از روز تولد تاکنون در ذهن مجسم می‌کنم و در این باره می‌اندیشم به این نتیجه می‌رسم که هیچ بهانه‌ای برای من نیست که بتوانم خود را خدمتگزار جامعه بنامم زیرا به هر سو که نگاه می‌کنم می‌بینم این جامعه بزرگ بشریت است که ولی نعمت من بوده است.

کارهای نیک جبار باغچه بان

از مهمترین اقدامات باغچه‌بان:

1. نخستین آموزشگاه ویژه کر و لال‌ها

 تأسیس مدرسه برای ناشنوایان در خیابان یوسف اباد تهران و آموزش به کودکان این گروه بود. او همواره در تلاش بود تا با با ابداع روش‌های نوین، آموزش را برای ناشنوایان تسهیل کند.
جبار باغچه‌بان به علت دغدغه‌ای که در خصوص کار نیک و کمک به ناشنوایان داشت تمامی مشکلات این راه را به جان خرید و در بسیاری از موارد حتی با صرف هزینه شخصی مدرسه را اداره می‌کرد. 

او آموزش به کودکان ناشنوا را با استفاده از اشاره به ویژگی‌های صدا‌های گفتار در زبان فارسی و طبقه‌بندی آن‌ها، آموزش اصول لبخوانی، سبک‌های ویژه تعلیم گفتار و ابداع الفبای دستی ویژه صدا‌ها و حروف زبان فارسی انجام می‌داد. باغچه‌بان همچنین تلفن گنگ یا همان گوشی استخوانی را برای کمک به شنوایی دانش‌آموزان ناشنوا اختراع کرد.

2. اختراع تلفن گنگ با گوشی استخوانی

جالب است بدانید جبار باغچه بان به منظور بالاتر بردن کیفیت احساس شنیداری ناشنوایان اقدام به اختراع دستگاهی به نام تلفن گنگ یا گوشی استخوانی کرد. این وسیله یر اساس قابلیت‌های فیزیولوژیکی مربوط به احساس شنوایی کار می‌کند.
این وسیله با استفاده از امکانات ساده و ناچیزی توسط این آموزگار دلسوز ساخته شد و قابلیت آن این بود که می‌توانست صدا را از طریق استخوان‌های فک و دندان به مغز منتقل کند.

دانش‌آموزان کرولال می‌توانستند تنها با گرفتن میله این دستگاه به دندان خود، از طریق استخوان فک صورت، ارتعاشات صوتی را دریافت کرده و صدا‌ها را بشنوند.
نکته قابل توجه درخصوص این دستگاه این بود که این تلفن در عین حال که وسیله‌ای کاربردی بود، اما به دلیل اندازه بزرگ و حجیمی که داشت امکان حمل و نقل راحت آن میسر نبود. این مسئله سبب شد تا تلفن استخوانی به تولید انبوه نرسد و در همان مرحله متوقف شود.

آثار و تالیفات جبار باغچه‌بان

جبار باغچه بان علاوه بر آموزگاری دلسوز و مهربان، نویسنده‌ای خلاق و چیره دست بود. از این بزرگ مرد آثار بسیاری در زمینه ادبیات کودکان شامل نمایشنامه، شعر و روش‌های آموزش و پرورش کودکان ناشنوا به یادگار مانده است. اولین اثر باغچه بان کتابی تحت عنوان زندگی کودکان است. 

در این اثر چیستان‌ها، اشعار و سرود‌هایی کودکانه با بیانی شیوا و قلمی جذاب آورده شده است. نکته جالب در خصوص باغچه بان این است که این آموزگار معتقد بود متد آموزشی نباید تنها به مسائل درسی محدود شود، بلکه لازم است در کنار آموزش درزوس، به پرورش کودکان و استعداد‌های غیر درسی آن‌ها نیز توجهی ویژه شود.
این اعتقاد او سبب تالیف و اجرای نمایشنامه‌های مختلف برای کودکان شد. نمایشنامه‌هایی همچون گرگ و چوپان، پیر و ترب، خانم خزوک، مجادله دو پری، بابا برفی و شیر و باغبان از جمله آثار این بزرگ مرد در این حیطه به حساب می‌آید. 

جایگاه احسان و نیکوکاری در ادبیات و فرهنگ

جالب است بدانید نمایشنامه بابا برفی به عنوان بهترین کتاب کودک از طرف شورای جهانی کودک انتخاب شده است. بادکنک، رباعیات باغچه بان، عروسان کوه و درخت مروارید از دیگر آثاری است که باغچه بان در حوزه کودکان به تالیف درآورده است. او همچنین تاسیس نخستین نشریه کودک و تاتر تبریز را در کارنامه درخشان خود دارد. 

باغچه بان نظرات خود را در حیطه آموزش الفبا در سال 1314 و در کتابی به نام آموزش الفبا منتشر کرد. این کتاب همانند یک منشور کامل هر آنچه که یک آموزگار برای آموزش دانش‌آموزان به آن نیاز دارد در قالب 5 فصل به نگارش درآمده است.
باغچه بان در این کتاب همچنین خصوصیت‌های اخلاقی همچون چون بردباری و شکیبایی، خوش‌رویی و فروتنی، انتظار و امید، وقار و سنگینی، جدیت و ثبات، درست قولی و قاطعیت را از جمله صفاتی بر شمرده است که هر آموزگار باید نسبت به رعایت آن ملزم باشد. در ادامه فهرست آثار باغچه بان به صورت کامل ذکر می‌شود:

  • اثر سال 1302: برنامه کار آموزگار
  • اثر سال 1303: الفبای آسان
  • اثر سال 1303: الفبای دستی مختص ناشنوایان
  • اثر سال 1307: خانم خزوک
  • اثر سال 1308: زندگی کودکان
  • اثر سال 1308: گرگ و چوپان
  • اثر سال 1311: پیر و ترب
  • اثر سال 1311: بازیچه دانش
  • اثر سال 1314: دستور تعلیم الفبا
  • اثر سال 1320: علم آموزش برای دانشسراها
  • اثر سال 1324: بادکنک
  • اثر سال 1326: الفبای خودآموز برای سالمندان
  • اثر سال 1326: پروانه‌نین کتابی
  • اثر سال 1327: الفبا
  • اثر سال 1327: اسرار تعلیم و تربیت یا اصول تعلیم الفبا
  • اثر سال 1329: الفبای گویا
  • اثر سال 1329: برنامه یک ساله
  • اثر سال 1330: کتاب اول ابتدایی
  • اثر سال 1334: حساب
  • اثر سال 1335: کتاب اول ابتدایی
  • اثر سال 1336: آدمی اصیل و مقیاس واحد آدمی
  • اثر سال 1337: درخت مروارید
  • اثر سال 1337: خیام آذری
  • اثر سال 1337: رباعیات باغچه‌بان
  • اثر سال 1343: روش آموزش کرولال‌ها
  • اثر سال 1345: من هم در دنیا آرزو دارم
  • اثر سال 1346: بابابرفی
  • اثر سال 1347:عروسان کوه
  • اثر سال 1356: زندگینامه باغچه‌بان به قلم خودش
  • اثر سال 1373: شب به سر رسید
  • اثر سال 1373: کبوتر من

بیاموزیم از نیکوکاران و بزرگمردان تاریخ

هنگامی که تورقی در تاریخ معاصر کشور می‌کنیم، انسان‌های بسیاری را می‌بینیم که دلسوزانه و با تمام وجود خود گام‌های مؤثری در جهت پیشرفت این مرز و بوم و کمک به مردمان آن برداشته‌اند.
جبار باغچه‌بان یکی از آن نیکوکاران و بزرگمردانی بود که تلاش‌های بسیاری در جهت آموزش به کودکان و ناشنوایان انجام داد. ‌

امید است افراد این زمان نیز با الگو گرفتن از شخصیت والای این مرد سعی کنند عملکردی شبیه به او داشته باشند و از دریچه‌ای تازه به کار خیر و نیک نگاه کنند. ‌امیدواریم از مطالعه سرگذشت و اقدامات او لذت برده باشید.